Perfectionisme is niet zonder gevaar
Als je hoogbegaafd bent zou het zomaar kunnen dat je, zelfs zonder dat je het zelf in de gaten hebt, hele hoge eigen stelt aan jezelf. Je mag geen fouten maken van jezelf, de kwaliteit die je levert moet zo hoog mogelijk zijn en je legt niet alleen de lat voor jezelf maar ook voor je directe omgeving hoog. Zulke hoge eisen stellen aan jezelf en altijd de best mogelijke prestatie moeten leveren van jezelf, zonder (in voldoende mate) rekening te houden met de randvoorwaarden, kan het fundament zijn voor het ontstaan van een aantal problemen die niet zomaar vanzelf weggaan.
Presteren onder hoogspanning
Perfectionisme kan leiden tot overspannenheid en burn-out. Door voortdurend van jezelf het uiterste te vragen, ook of juist op gebieden waarin je misschien helemaal niet zo sterk bent, zorg je voor een voortdurend overvragen van jezelf. Dat leidt tot overspannenheid en uiteindelijk tot burnout.
Perfectionisme kan leiden tot faalangst. Als je van jezelf de verwachting hebt dat je altijd moet leveren zonder fouten te maken en daarnaast ook nog de hoogst mogelijke kwaliteit van jezelf moet behalen, kan het zijn dat, op het moment dat je staat voor een opgave waarvan je niet zeker weet of je die foutloos en kwalitatief goed genoeg kan uitvoeren, je er maar helemaal vanaf ziet om eraan te beginnen. Uiteindelijk leidt dit tot apathie en begin je nergens meer aan. Dit draagt bij aan een laag of negatief zelfbeeld.
100%
Perfectionisme kan mede-oorzaak zijn van het impostersyndroom. Als je vaak het gevoel ervaart dat je onder je maximale kunnen presteert omdat je door tijd of geldgebrek niet de prestatie kan leveren volgens je eigen hooggespannen verwachting, kan dat ervoor zorgen dat je het gevoel ontwikkelt dat je op ieder moment door de mand kan vallen. Je wordt er namelijk steeds mee geconfronteerd dat je eigenlijk niet kan voldoen aan de eisen die je aan jezelf stelt. Hierdoor kun je gaan denken dat anderen tot de conclusie zouden kunnen komen dat je het helemaal niet kan.
De realiteit
De meeste werkzaamheden moeten zijn voltooid binnen een bepaalde tijd. Of het moet passen binnen een bepaald budget. Of het moet mogelijk zijn op een bepaalde locatie. Het moet voldoen aan allerlei regels. Als je stelselmatig weinig of geen rekening houdt met de randvoorwaarden -terwijl ze er wel degelijk zijn- en je vooral uitgaat van de best haalbare prestatie die jijzelf denkt, of vindt te moeten kunnen leveren, zal je niet vaak de kwaliteit halen die je jezelf hebt opgelegd.
De eisen die je stelt zijn niet in overeenstemming met de werkelijkheid. Je hebt namelijk wél te maken met al die randvoorwaarden. Het effect is dus dat je eigenlijk nooit tevreden kan zijn over de kwaliteit die je haalt. Je vindt dat je het altijd beter had kunnen doen. Het is nooit goed (genoeg). Of je moet voortdurend in de ‘overpresteermodus‘ en maakt extreem veel uren om het werk op het door jezelf gestelde niveau toch af te krijgen.
Waarom ligt die lat zo hoog?
Maar hoe komt het dan dat je zo vaak de lat voor jezelf zo hoog legt en je daarbij geen rekening houdt met de randvoorwaarden? Eén van de denkbare redenen is dat je op de basisschool nooit écht iets hoefde te presteren om te voldoen. Het meeste ging ‘met twee vingers in je neus’. Verveling lag op de loer of was aan de orde van de dag en je verwachting van wat je zou gaan leren mondde uit in een teleurstelling. En zonder al teveel inzet hoge prestaties leveren op die leeftijd zorgt ervoor dat dat je norm wordt. Sommige hoogbegaafde kinderen willen op een gegeven moment de juf of meester geen antwoord meer geven zonder 100% zeker te zijn van de juistheid van hun antwoord. Niet alleen omdat ze bang zijn om te falen of af te gaan maar omdat ze van zichzelf zijn gaan verwachten dat ze áltijd het juiste antwoord weten en het té ingewikkeld is om dat niet (meer) te kunnen.
Hoogbegaafd en toch niet zo SMART...
En waarom negeren perfectionistische hoogbegaafden maar al te vaak de R(ealistisch) en de T(ijdgebonden) van SMART*? Dat is te herleiden tot ongeveer hetzelfde fenomeen. De hoogbegaafde kijkt naar wat maximaal haalbaar is voor zichzelf en vindt dat die prestatie ook als zodanig geleverd moet worden. Je kan tenslotte alleen iets met 100% betrokkenheid en bevlogenheid doen. Rekening houden met de randvoorwaarden betekent vaak dat je moet inleveren op kwaliteit. Dan is het waarschijnlijk voor de meeste mensen nog van behoorlijk hoge kwaliteit maar de hoogbegaafde weet dat er een hogere kwaliteit mogelijk is en ziet inleveren op kwaliteit als afraffelen, ‘maar wat doen’ om het te kunnen afronden en vindt concessies doen vreselijk ingewikkeld omdat het de betrokkenheid in de weg staat. Je moet er wel helemáál voor gaan!
Waarom leg jíj die lat voor jezelf zo hoog? En wat levert het jou op?
Ik ben heel benieuwd naar jouw ideeën en bevindingen dus: reageren kan hieronder. Wil je weten wat je eraan kan doen om de lat wat lager te leggen en tóch tevreden te zijn met je prestatie? Het is vaak één van de onderwerpen die tijdens de coaching aan de orde komt. Neem contact met me op om hierover te praten.
Of lees ook over het impostor syndrome in het artikel over voor jezelf beginnen.
* De S.M.A.R.T. methodiek is een manier om op een gecontroleerde manier doelen te stellen en te borgen dat deze doelen op de juiste manier worden behaald. De letters SMART staan voor: Specifiek, Meetbaar, Acceptabel, Realistisch en Tijdgebonden.
Eén reactie
Reageer hier:
Ben je blij met dit artikel? Heb je er wat aan gehad? Ik hoop het, want daar schrijf ik ze voor!
Het schrijven van artikelen kost veel tijd en inzet. Met een donatie help je mij om meer van dit soort publicaties te kunnen schrijven.
Heel herkenbaar. Mijn destijds 16-jarige zoon analyseerde een paar jaar geleden messcherp hoe ik in elkaar zit: “Jij legt de lat onmogelijk hoog voor jezelf en als je je bijna onbereikbare doel toch dreigt te halen, verzin je iets nieuws waar je van jezelf aan moet voldoen en leg je de lat weer een stukje hoger. Op die manier haal je die lat nooit.”
Ik realiseerde me dat hij gelijk had, ik stelde inderdaad vaak onrealistische eisen aan mezelf. Was nooit tevreden met mijn prestaties. Ik ben met mezelf aan de slag gegaan, en één van de dingen die ik geleerd heb is dat mijn perfectionisme heel lang een rem is geweest op mijn ontwikkeling.
Nu ik niet meer perfect hoef te zijn en ik durf te leren, ziet het leven er leuker uit. En ben ik veel vaker ontspannen. (OK, het blijft moeilijk om mijn lat bewust lager te hangen en om te accepteren dat ik fouten mag maken – laten we zeggen dat het een work in progress is …).