Excelleren

Om te beginnen moet in het gehele onderwijs de volgende regel gelden: “Ieder mens is ongelijk aan een ander mens, behandel ze dan ook niet als gelijk.” Overigens is dit ook het uitgangspunt van het meest effectieve anti-pest beleid, als iedereen wordt opgevoed met de wetenschap dat iedereen anders is dan de ander zal pesten veel minder voorkomen en plaatsmaken voor acceptatie en waardering, maar dit ter zijde. We waarderen de prestaties van iedereen tenslotte ook niet als gelijk, waarom moet je dan als mens ineens wel gelijk zijn aan andere. Ik wil daarmee niet zeggen dat de ene mens per definitie beter is dan de ander maar wel anders. Als je dat accepteert en er naar handelt, ontstaat de eerste voorwaarde voor ontplooiing en talentontwikkeling; waardering. Uit waardering voor de ander en voor zijn specifieke kwaliteiten ontstaat vanzelf de ruimte die iemand nodig heeft om zich te kunnen ontwikkelen. Dat betekent dat je een veel meer persoonlijke benadering moet kiezen in het onderwijs. Leerkrachten, docenten, medeleerlingen en in het bedrijfsleven leidinggevenden en collega’s, moeten hun (mede)leerlingen of (mede)werknemers veel beter leren kennen en geïnteresseerd zijn in hen als mens. Dat is de eerste stap waaruit waardering  kan voortvloeien. Die waardering is de eerste voorwaarde voor ontwikkeling.

De verwachtingen die we samen hebben van onze leerlingen (en werknemers) zijn vastgelegd. Curricula, examens, onderwijsprocessen, functieprofielen, taakomschrijvingen, alles is in regels gevat en geborgd. Dat maakt processen beheersbaar en efficiënt. En maakt dat kosten redelijk voorspelbaar, dat wil niet zeggen lager, zijn. 

Maar het houdt mensen klein en werkt beperkend. Er is vrijwel geen ruimte voor een persoonlijke route of talentontwikkeling. Uiteraard zijn er uitzonderingen en zijn profielen in het voortgezet onderwijs een klein stapje in de goede richting maar het moet op een ander, meer persoonlijk niveau. Er bestaan experimentele schooltypen waarbij er vanuit wordt gegaan dat de leerling zijn eigen onderwijs volledig kan vormgeven en inrichten maar dat is geen logische keuze. In de natuur ‘leren’ kleintjes van hun ouders alle overlevingsstrategieën. Het is een taak van een volwassene om met het kind op onderzoek uit te gaan en het kind in aanraking te brengen met “de wereld en de mogelijkheden in de wereld.” Zo kan het kind, samen met de volwassene zijn talent ontdekken en in de ruimte van waardering zich beginnen te ontwikkelen. Mensen inperken met regels en standaardisering heeft dus tot gevolg dat ze niet kunnen excelleren, niet ontdekken waar het talent en de passie zich bevindt en verworden tot producent van efficiëntie, wat niet per definitie gelijk is aan een hoog rendement, omdat het eenvoudigweg niet volledig effectief is.

Als we waarde hechten aan persoonlijke ontwikkeling, nieuwe Einsteins willen stimuleren zich te ontwikkelen, als Nederland een kenniseconomie wil zijn en innovatie een belangrijke component is binnen dat product, moeten we op scholen (te beginnen op de basisschool) het unieke individu erkennen, kans en ruimte geven. Talenten opsporen, passie vinden, elkaar waarderen en ontwikkelingsruimte scheppen. En een ieder verdient het ongelijk (niet gelijk aan de ander) behandeld te worden. Hiervoor is niet alleen een andere structuur in het onderwijs nodig maar ook een herziening van onderwijsmethodiek en ruimte voor vrijheid van onderzoek naar talent, interesses en passie.

In het bedrijfsleven moet er ruimte komen voor eigenaarschap, ondernemerschap, verantwoordelijkheid en innovatie. Een voorbeeld van hoe het ook kan blijft Ricardo Semler die werknemers ziet als mensen met een passie en talenten, met innovatieve ideeën en ambities en ze binnen het bedrijf daar ruimte voor geeft, niet in de laatste plaats door ze te waarderen als mens.

Arnout Mostert